Ülkemizde, severek yapılan evliliklerin dışında tam 30 çeşit evlenme çeşidi olduğunu biliyor muydunuz? Kadını hiçe sayan bu evliliklerin sonu malum!.
Mutlu bir yuva kurup, sevdiği insanla ömür boyu birlikte olma hayali, Türk insanı için biraz zor görünüyor. Öyle ki; kadına yeterince değer verilmeyen ülkemizde evliliğin bile tam 30 çeşidi bulunuyor. Özellikle de Doğu illerinin kırsalında geçmişin izlerini taşıyan bu evliliklerin büyük bölümünde kadına söz hakkı tanınmıyor. Dolayısıyla bu evlilik çeşitleri, boşanma üzerinde önemli rol oynuyor. Sevgiden yoksun, kültürler arası çatışma şeklinde ve kadını bir köle gibi gösteren bu evlilikler, çoğu zaman mahkeme kapılarında noktalanıyor. İşte size, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi'nden öğretim üyesi Yardımcı Doçent Dr. Lütfi Sezen'in ülkemizde birbirinden ilginç 30 çeşit evlenme türünü ortaya çıkardığı "Türkiye'de Evlenme Biçimi" konulu çalışması:
DOĞU'DA ETKİLİ Görücü usulüyle evlenme: Gelenekselliğin ağır bastığı bölgelerde görülen evlenme biçimidir. Bunda kız seçme girişimi, doğrudan doğruya evlenecek gencin annesi, babası veya yakınları tarafından başlatılır. Evlenecek damat adayının kızı beğenmesi yeterli değildir. Aile büyükleri kızı seçer, damat adayına kız bir kez gösterilir ve nikah masasına oturulur.
Kız kaçırma: Birbirini seven iki gencin evlenmeyi istediği halde ailelerin bu evliliğe kesin karşı çıkması halinde 'kız kaçırma' olayı gerçekleşir. Bu durum, sosyo-ekonomik sebeplerle en çok kız tarafının engellemesiyle ortaya çıkar. Bu engeller arasında başlık parası önemli bir yer tutar.
Başlık parasıyla evlenme: Evlenecek gencin kız tarafına ödediği paraya denir. Bu, nakit para olmasının yanı sıra altın, ev, bahçe, tarla veya hayvan da olabilir. Doğu illerinde yaygın olan başlık parası için yapılan pazarlığın sonuçlanmasına da 'başlık kesme' denir. Başlık, kadını mal olarak gören anlayışın ürünü olması yönüyle ilkel bir zihniyettir.
Oturak alma evlilik: Erkeğin kızı zorla kaçırmasının yanında, bir de kızın bohçasını alarak sevdiği gencin evine kendi rızasıyla gidip oturması olayı vardır. Buna bazı bölgelerde 'oturak alma' denilir. Erkek kızı kaçırmaz; kız sevdiği gencin evine kaçarak, onun yanına yerleşir.
Başörtü kaçırma yoluyla evlilik: Özellikle Hakkari, Van, Ağrı ve Erzurum'un bazı ilçelerinde rastlanılan bu evlilik çeşidinde; kıza ait bir eşyanın kaçırılması, kızı kaçırmakla eş tutulur. Evlenecek gencin ailesi, bu durumda kız tarafıyla anlaşmak mecburiyetindedir.
KUMALIK SÜRÜYOR Beşik kertmesi: Birbirini çok seven iki aile, eş-dost, komşu veya yakınlar, çocukları beşikteyken, beşiklerine birer kertme vurarak nişanı gerçekleştirir.
Tay geldi: Dul bir kadının, eski kocasından olan çocuklarını da alarak dul bir erkekle ya da dul bir erkeğin eski karısından olan çocuklarını alarak dul bir kadınla yaşamasından doğan evliliğe denir. Kadın veya kocanın yanında getirdiği çocuklar, 'tay geldi' olarak adlandırılır.
Kuma getirmek: Cumhuriyet'ten önce, karısı kısır olan veya erkek çocuk doğuramayan erkek yeniden evlenirdi. Günümüzde Doğu ve Güneydoğu'nun kırsal kesimlerinde hala sürmektedir. Bu gibi evlenmelerde ilk kadın, sonradan gelenin yanında ikinci plana düşer.
Berdel evlilik: Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da uygulanır. Başlık sorununu ortadan kaldıran bu tür evlilik; hem kızı hem de oğlu bulunan iki ailenin, karşılıklı olarak hem kızlarını hem de oğullarını evlendirmeleriyle gerçekleştirilir.
Kepir evlilik: Zor kullanılarak gerçekleştirilen evlilik biçimidir. Evlenmek isteyen, fakat başlık ve düğün masraflarını karşılayacak kadar paraları olmayan ya da ailelerin çıkardıkları zorluklardan çekinen bekar iki arkadaş, kız kardeşlerini kendi aralarında değiştirir.
Ölen kardeşin karısıyla evlenme: Törelerden kaynaklanan bu evlilik biçimi, 'namusu başkalarına kaptırmamak' anlayışıyla gerçekleştirilir. Ölen kardeşin karısı, bekar erkek kardeşle evlendirilir veya evli erkek kardeşin ikinci eşi olur.
ASIL AMAÇ DAYANIŞMA! Baldızla evlilik: Dul kalan kocanın, eşinin ölümünden sonra baldızıyla evlenmesidir. Öksüz çocuklara 'üvey anne' olan teyzenin daha hoşgörülü davranabileceği düşüncesi etkilidir. İçgüveyi evliliği: Erkek çocuğu olmayan ekonomik durumu iyi aileler, kızlarını dışarı verme yerine, damadı 'içgüveyi' olarak eve alırlar.
Yetim evliliği: Annebabası ölmüş, kardeşi olmayan erkek veya kızın, ileride yalnız kalmaması için yakın akrabalarından birisiyle evlendirilmesidir. Bu evliliğin temelinde yardımseverlik, sosyal dayanışma yatar.
Yakın akraba evliliği: Türkiye'de evli çiftlerin yaklaşık 4'te 1'inin akraba ve eşlerin yüzde 80'inin kardeş çocukları olduğu bilinmektedir. Bu evlilik çok yaygındır.
Şipşak (Oldu bitti) evlilik: Bir oldu bitti sonucu, bir kişinin diğerini evliliğe zorlamasıdır. Zayıf tarafını yakalayan kızın, erkekle ilişkiye girmesi ya da erkeğin kızla cinsel ilişkiye girmesi sonucu yapılan evlilik çeşididir.
Para karşılığı evlenme: Anadolu'nun kırsalındaki yoksul ve eğitimsiz çevrelerde gerçekleşir. İlköğretim çağındaki çocukların okula gönderilmeyerek veya okuldan alınarak para karşılığında evlendirilmesidir.
Kan parası karşılığı evlenme: Kırsal bölgelerde, öldürülen kişinin kan bedeli olarak para, altın, ev veya tarlanın yanında kız verildiği de görülmektedir.
SOSYAL YARA... Tanışıp anlaşarak evlenme: Büyük kentlerde ve eğitim düzeyinin yüksek olduğu çevrelerde en yaygın evlenme biçimidir. Bu evliliği, eğitim düzeyi yüksek gençler tercih ediyor.
Çok eşli evlilik: Cumhuriyet'ten sonra yasaklanmıştır ama; eğitim seviyesi düşük olan kırsal kesimlerde halen devam etmektedir. Daha çok, erkek çocuk sahibi olup bulunduğu çevreye hükmetmek amacı güdülmektedir.
Anlaşmalı evlilik: Dul kalan kadın veya erkeklerin yaşlılık döneminde gerçekleştirdikleri evlenme biçimidir.
Rastlantı evliliği: Sonu düşünülmeden rastlantılar sonucu gerçekleştirilen evliliktir. Bir yolculuk sırasında veya arkadaş, eş-dost, akraba evinde karşılaşma, telefon konuşması sırasında sesten etkilenme, vücut güzelliğinin tarafları cezbetmesi gibi nedenlerle bu evliliğe kısa bir sürede karar verilir.
ZENGİNLERİN TUTKULARI Tercihli evlilik: Bu tür evlilik, genellikle aile büyüklerinin onayı ile yapılır. Komşu ve yakın akraba grupları arasında gerçekleşir. Topluluk içinde ekonomik güçleri aynı olan aileler arasında bu evlenme biçimi yaygındır.
Farklı mezhep evliliği: Evliliklerin gerçekleştirilmesi sırasında karşılaşılan engellerin başında din ve mezhep farklılıkları gelmektedir.
Yabancıyla evlilik: Yurt dışında çalışanların gerçekleştirdikleri evlenme biçimidir. Bu evlilik, yabancıdan kız alma veya yabancıya kız verme şeklinde görülür. Ancak oldukça problemli bir evlilik modelidir.
Metres edinme evliliği: Büyük kentlerde yaşayan eğitimsiz zenginler arasında 'metres edinme' modası görülmektedir. Her türlü bakım ve masrafı üstlenilen başka bir evde ikame ettirilen ikinci bir kadınla sürdürülen gayr-i meşru ilişkidir.
Muta evliliği: Geçici bir süre için yapılan evliliktir. Daha çok İran'da uygulanan bu evlenme biçiminin, Türkiye'de de bazı çevrelerde uygulandığı görülüyor.
Öç alma karşılığı evlenme: Aralarında kan davası bulunan bazı aileler, karşı tarafın onurunu incitip saygınlığını zedelemek amacı ile bu evliliği seçer.
Dış güveyi evliliği: Bir Japon televizyonunun çöpçatan aracılığı ile Türkiye'ye eş seçmeye gelen Kuni Nakazon'a gösterilen aşırı ilgi; Türk erkeklerinin 'dış güveyiliğe' ilgi duyduğunu gösterdi.
İlan yoluyla eş seçme: Son dönemde gazete, dergi, televizyonların teletex sayfaları ve internete ilan vererek eş seçme yoluna gidildiği sıkça görülüyor. Gençler, bu yolla da evliliği tercih edebiliyor.
