Kurtuluşta ilk kurşun
Anayurdunu kaybetmenin acısını iyi bilen Çerkezler Anadolu'nun bağımsızlık savaşında da ön saflarda yer aldı ve Batı Cephesi'nde Yunan'a ilk kurşunu attı....
Çerkezler , sürgünden sonra Sinop, Samsun, Amasya, Tokat, Sivas, Yozgat, Kayseri, Kahramanmaraş, Hatay, Muş, Kars ve Adana, Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Eskişehir, Bilecik, Bolu, Düzce, Sakarya, Kocaeli, Yalova ve İstanbul şehirlerine yerleştirildi. Osmanlı ordusunda, göçten önceki dönemle birlikte yaklaşık 300 Çerkez paşa olarak görev yaptı. Son 12 padişahın 8'inin annesi Çerkez kökenliydi. Sürgünden sonra ise 12 yıl askerden muaf olmalarına rağmen, büyük bölümü "Vatanını kaybetmenin acısını en iyi biz biliriz" diyerek gönüllü olarak Osmanlı ordusuna girdi. Galiçya'dan Trablusgarp'a, Yemen'den Çanakkale'ye kadar cepheden cepheye koştu.
KADINLARI DERNEK KURDU
Çerkezler, Osmanlı'ya geldikten sonra kültürel kimliği üzerinde en rahat ve verimli çalışmalarını İkinci Meşrutiyet'ten sonra yapabildi. Arap ve Latin harfleriyle Çerkezce ve Abhazca alfabeler hazırlandı. Beşiktaş'ta Çerkezce öğretim veren bir kız okulu açıldı. Türkiye'deki ilk dernekleri ise 1908'de İstanbul'da kurulan Çerkez Teavun Cemiyeti'ydi. Ardından aynı yıl Çerkez Kadınları Teavun Cemiyeti kuruldu. Ancak işgalle birlikte İngilizler bu dernekleri ve okulu kapattı. Kurtuluş Savaşı'nda da etkin bir rol oynayan Çerkezler, savaştaki kayıpları nüfusuna oranla en yüksek olan halktı. Kurtuluş Savaşı'nın ilk Kuvay-i Milliye Birliği, Beyşehir Çeçenleri tarafından oluşturulan "Yoldaş Birliği"ydi. Halk örgütlenmesiyle Yunanlılar'a karşı ilk savaşı başlatan da adından da anlaşılacağı gibi Ödemiş'in "İlkkurşun Köyü"ydü. Mondros Mütarekesi'ni imzalayan Osmanlı Heyeti'nin Başkanı, "Hamidiye Kahramanı" olarak da bilinen Rauf Orbay da Çerkez kökenliydi. Atatürk, Ali Fuat Paşa, Kazım Karabekir Paşa ve Refet Bele ile birlikte Türk Kurtuluş Savışı'nı başlatan ilk 5 kişi arasında yer alan Orbay, Atatürk Samsun'a doğru yola çıktığında Bandırma'ya giderek, tarih kitaplarına Çerkez Ethem olarak geçecek Ethem Bey'le görüşüp, Batı Cephesi'nin ilk temellerini attı.
ÇERKEZ ETHEM'LE GELEN HAİNLİK
İlk kabinenin Dışişleri Bakanı Bekir Sami Kunduk ve Maliye Bakanı Hakkı Behiç ile 120 kişilik ilk Meclis'in 25'i de Çerkez'di. İngilizler tarafından sürüldüğü Malta'dan döndüğü gün TBMM Başkanvekilliği'ne, ardından da tüm Meclis'in oyuyla Başbakanlık'a seçilen Orbay, Lozan görüşmelerine de Başbakan olarak, Dışişleri Bakanı İsmet İnönü ile gitti. Kurtuluş Savaşı'nın diğer önde gelen Çerkezler'i Yusuf İzzet Paşa, Batı Cephesi komutanlarından olan ve savaştan sonra Jandarma Genel Komutanlığı da yapan Orgeneral Cemil Cahit Tokdemir, Miralay Bekir Sami Günsav ve General İsmail Berkok'tu. Ankara Şeref Mezarlığı'nda yatan Atatürk'ün silah arkadaşı 63 komutandan 11'i Çerkez'dir. Kurtuluş Savaşı'nda Yunanlılar'ı Ege'de gerilla savaşıyla durduran, sonradan tarih kitaplarına "hain" adıyla geçen Çerkez Ethem'di. Savaşın başlarında Anzavur, Düzce ve Çapanoğlu gibi 3 önemli isyanı bastıran, bu arada ilk ikisinde isyana katılan birçok Çerkez'i de asan Çerkez Ethem, 2 ağabeyinin bazı çıkar çatışmaları ve İsmet İnönü ile düştüğü itilaf nedeniyle her şeyi bırakıp Ürdün'e gitti. Öldüğünde ise vücudunda savaşlardan kalan 17 yara izi bulunuyordu.
TÜRKİYE GENELİNDE 500 KÖY VAR
Çerkez Ethem'in bu durumu nedeniyle Gönen ve Manyas bölgesindeki 14 köy, Aralık 1922 ila Haziran 1923 tarihleri arasında, sadece kağnı arabalarının alabilecekleri yüke izin verilerek jandarma gözetiminde Afyon, Konya, Sivas, Tokat, Urfa, Malatya, Muş ve Bitlis'e kadar sürüldü. Türkiye genelinde 5 milyon kadar Çerkez olduğu tahmin ediliyor. Çerkez köyü sayısı ise yaklaşık 900. Abhazlar ya da Abazalar en yoğun olarak Sakarya ve Düzce'de bulunuyor. Türkiye genelinde 136 Abaza köyü var. Bunlardan 48'i Sakarya, 23'ü de Düzce'de. Bilecik, Yozgat ve Sivas'ta 8'er, Bursa İnegöl'de 7, Eskişehir ve Kayseri Pınarbaşı'nda 6'şar, Samsun ve Tokat'ta 5'er, Kocaeli ve Adana Tufanbeyli'de 3'er, Çorum'da 2, Amasya, Balıkesir ve Kütahya'da da 1'er Abaza köyü var. Türkiye'de Çerkezler'in olduğu illerin hemen tümünde Abzehler ve Şapsığlar'a rastlamak mümkün. Ancak ağırlıklı olarak Balıkesir, Çanakkale, Bursa'nın bazı ilçeleri, Eskişehir ve Samsun'da yaşıyorlar. Sadece Balıkesir'de 35 Abzeh, 25 Şapsığ köyü var. Ubıhlar ise diğer Çerkez boylarının içinde kaybolmuş durumda. Balıkesir'de ağırlıklı olarak Manyas'ta olmak üzere 20 Ubıh köyü var. Samsun'da 135, Eskişehir'de 40, Kahramanmaraş'ta ise 26 Çerkez köyü bulunuyor.
EN YOĞUN NOKTA UZUNYAYLA
Türkiye'nin hemen her yerine dağılmış olan Çerkezler'in toplu olarak yaşadıkları en önemli bölgelerden biri de Uzunyayla. Kayseri'nin Pınarbaşı ilçesi merkezli bölge, Sivas ve Kahramanmaş'ın bazı bölgelerini de içine alıyor. Burada yaşayan ve tutuculuklarıyla tanınan Kabardeyler, Türkiye'de günümüze kadar geleneklerini en fazla koruyan grup. Uzunyayla'da 70 Kabardey köyü bulunuyor.
Nejdet ÇOKAN
|
Servisi 
