Yeryüzüne bir armağan olarak gönderilen zeytin, aynı zamanda doğanın bir mucizesidir. Akdeniz efsanelerinde adı "Ölmez Ağaç" ya da "Hayat Ağacı" olarak geçer. Gerçekten de zeytin ağacı, yüzyıllarca yaşayabilen bir canlıdır.

5 BİN YILLIK TARIM
Zeytin ağacının orijini, zaman içinde kaybolmuştur. Bu konuda iki görüş vardır: Birincisi, zeytinin ilk olarak Ege, Anadolu'nun Akdeniz kesimleri, Suriye ve Lübnan' da ortaya çıktığı; ikincisi ise orijininin Mısır, Kuzey Afrika'nın Atlas dağları kesimleri olduğudur. Kazılardan çıkan sonuçlar, zeytin tarımının en az beş bin yıllık olduğunu göstermektedir. M.Ö. 16. yüzyılda Fenikeliler zeytini Ege adalarına yaymışlar, 14 ile 12. yüzyıllarda da şimdiki Yunan yarımadasına taşımışlar ve böylece ekim alanları genişlemiştir. Zeytin, bir Akdeniz ürünüdür. Dünya zeytinyağı üretiminin de yaklaşık yüzde 95'i Akdeniz'e kıyısı olan ülkeler tarafından sağlanır. Ülkemizde üretilen zeytinin yaklaşık yüzde 30'u sofralık, yani doğrudan yenilmek üzere; yüzde 70'i ise yağlık, yani zeytinyağı elde edilmek üzere değerlendirilir. Ülkemizde Akdeniz ikliminin hakim olduğu Ege, Marmara, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde, kuzeyde Artvin'den güneyde Hatay'a kadar uzanan kıyı boyunca ve Güneydoğu Anadolu'da Mardin'e kadar olan illerde zeytin yetiştiriciliği yapılır. Anavatanı Türkiye olan zeytin, bu ekoloji içinde büyük bir çeşit zenginliğine sahiptir. Ülkemizde yaygın olarak fidan üretimi yapılan çeşitleri sizin için araştırdık.

Ayvalık: Farklı yörelerde Edremit yağlık, Midilli ve Şakran olarak da adlandırılır. Ege Bölgesi'nin kuzeyinde Körfez yöresinde Balıkesir'in Edremit, Ayvalık, Havran, Burhaniye ilçelerinde, İzmir'de ve Çanakkale'de yoğun olarak bulunur. Ayrıca fidan satışlarıyla İçel, Antalya, Adana, Kahramanmaraş ve Mardin illerine kadar yayılmıştır. Siyah olum döneminde hasat edilerek siyah sofralık olarak değerlendirilir.
Gemlik: Gemlik için Trilye, Kaplık, Kıvırcık, Kara gibi adlar kullanılır. Marmara Bölgesi'nin önemli zeytin çeşitlerindendir. Bursa, Tekirdağ, Kocaeli, Bilecik, Kastamonu, İzmir, Manisa, Aydın, İçel, Adana, Antalya, Adıyaman illerinde yetişir. Oldukça geniş bir alana yayılmıştır. Siyah sofralık olarak değerlendirilir.
Memecik: Farklı yörelerde Memecik'e Taş arası, Aşı yeli, Tekir, Gülümbe, Şehir, Yağlık gibi isimler verilir. Ege Bölgesi'nin güneyinde yoğun olarak bulunur. İzmir, Aydın, Muğla, Manisa, Denizli, Antalya, Sinop, Kahramanmaraş ve Kastamonu'ya kadar uzanan geniş bir coğrafi dağılımı vardır. Yeşil olum döneminde hasat edilen meyveler "İspanyol usulüne" göre işlenerek dış pazar isteklerine uygun özellikte ürün elde edilir. Siyah olum döneminde hasat edilen meyveler de siyah sofralık olarak değerlendirilir.
Domat: Manisa'nın Akhisar, Turgutlu, Saruhanlı; İzmir'in Kemalpaşa, Bornova, Selçuk ve Aydın'ın Söke, Karacasu, Kuyucak ilçelerinde yetiştiriciliği yaygındır. Yeşil olum döneminde hasat edilen meyveler, çeşitli yollarla tatlandırıldıktan sonra, çekirdekleri çıkartılıp, çekirdek boşluğuna biber, havuç, badem gibi malzemeler doldurularak "dolgumu zeytin" şeklinde işlenir.
Manzanilla: İspanyollar'ın önemli çeşitlerindendir. İspanya dışında Amerika Birleşik Devletleri, Arjantin, İsrail ve Avustralya'da da yetiştiriciliği yapılır. Son yıllarda ülkemizde de fidan üretiminin başlamasıyla zeytinliklerimize girmeye başlamıştır. İspanya'da olduğu gibi ülkemizde de yeşil olum döneminde toplanan meyveler İspanyol usulüne göre yeşil sofralık olarak değerlendirilir.
Samanlı: Tatlı zeytin olarak da adlandırılan bu çeşit, Marmara Bölgesi'nde Karamürsel ve İznik civarında yetiştirilir. Yeşil sofralık olarak değerlendirilir.
Çelebi (İznik): Bursa'nın İznik, Gemlik, Orhangazi, Gölcük ve Bilecik'te yetiştirilir. Yeşil sofralık olarak tüketilir.
Eşek Zeytini (Ödemiş): İzmir'in Ödemiş ilçesi ve civarında yaygın olarak görülen bir çeşittir. Meyveleri ve çekirdekleri çok iridir. Meyve eti sert olduğundan beklemeye dayanıklıdır. Taneleri çok iri olduğundan standart dışıdır. Ancak son yıllarda iç ve dış piyasada iri zeytin talebinin artması nedeniyle yeşil sofralık olarak değerlendirilmektedir.
Çekişte: Kırma, Memeli diye isimler de kullanılır. Fakat Ege bölgesindeki Memeli çeşidinden farklıdır. Çekişte, İzmir'in Ödemiş, Kiraz, Torbalı; Aydın'ın Nazilli, Sultanhisar ve Yenipazar ilçelerinde yetiştirilir. Yeşil sofralık olarak kırma zeytin tipinde işlenir.
Erkence: Ege Bölgesi'nin en erken olgunlaşan çeşididir. Erken olgunlaştığı için bu ismi aldığı söylenir. 'İzmir yağlık' veya 'yerli yağlık' diye de isimlendirilir. İzmir'in zeytinci ilçelerindeki eski zeytinliklerde bu çeşide rastlanır. Yağlık olarak değerlendirilen bu çeşidin yağ kalitesi iyidir. İzmir'de nemli deniz rüzgarlarının hakim olduğu Karaburun, Çeşme, Urla ve Foça ilçelerinde "Phoma Oleae" adı verilen bir mantarın etkisiyle bu çeşidin meyveleri ağaç üzerinde acılığını kaybeder, meyveler kahverengi bir renk alır. Hiçbir tatlandırma işlemine tabi tutulmadan yenebilir. Buna "Hurma Zeytin" denir.
Uslu: Manisa'nın Akhisar, İzmir'in Kemalpaşa, Selçuk, Muğla'nın Merkez ve Yatağan ilçelerinde bu çeşidin ağaçları yetiştirilir. Meyve ve çekirdekleri orta büyüklüktedir. Uslu soğuğa hassas bir çeşittir. Bu nedenle erken soğukların olduğu bölgelerde hasat soğuklardan önce yapılır. Meyve eti yumuşak olduğu için hasat ve taşıma sırasında dikkatli olunmalıdır. Meyveleri tam olgunluk döneminde renk ve tat yönünden uygun olduğundan siyah sofralık olarak değerlendirilir.
Halhalı (Derik): Güneydoğu Anadolu bölgesinin önemli çeşitlerindendir. Mardin, Hatay, Gaziantep ve Kahramanmaraş illerinde ağaçları vardır. Meyveleri orta büyüklükte olup çekirdekleri iridir. Yeşil olum döneminde hasat edilen meyveler "kırma zeytin" tipinde işlenir. Siyah olum döneminde hasat edilen meyveler ise siyah sofralık ve yağlık olarak değerlendirilir. Bölge içinde tüketiminin dışında komşu Arap ülkelerine ihraç edilir.
Kilis Yağlık: Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin en önemli yağlık zeytin çeşididir. Kilis, Gaziantep, Şanlıurfa, Kahramanmaraş ve Mardin illerindeki zeytinliklerde yaygındır. Meyveleri çok küçük, çekirdekleri meyveye oranla iridir.
Nizip Yağlık: Güneydoğu Anadolu bölgesinde Kilis yağlıktan sonra ikinci önemli yağlık çeşittir. Gaziantep'in Nizip, Kahramanmaraş'ın Merkez ve Mardin'in Cizre ilçelerinde yetişir. Meyve ve çekirdek özellikleri Kilis yağlıkla aynıdır.