Ekonomi sohbetleri-3 Dünkü yazımızda demiştik ki; "Direkt olarak ekonomiyi ilgilendirmese de, siyasi, politik veya dış gelişmeler fon arz ve talebini etkiliyorsa, bunun mutlaka bir ekonomik sonucu vardır." Kriz geçiren ülkelerin tecrübelerini incelediğinizde, krizin altında yatan gelişmeler ve krize yol açan sebepler farklıdırlar, fakat farklı olmayan bir şey vardır ki; krizlerin başlangıç yeri mali piyasalardır. İlk reaksiyon borsalarda, daha sonra döviz kuru ve faizde görülür. Bu parametreler değişmeye başladığı andan itibaren tasarruf ve tüketim biçimleri ve kararları aniden değişmeye başlayabilir 21 Şubat 2001 sabahı, dolar 670 bin liradan 1 milyon liranın üzerine çıkınca ve hiçbir banka dolar satmazken, tasarruflarınızın etrafını demir kafesle sardınız, ödemelerinizi ertelediniz, yapacağınız önemli tüketim harcamalarını bilinmeyen ileri bir tarihe attınız. Dövize ve faize yatırım yaptınız. Yani tasarruf ve tüketim kararınız değişti. Toparlanmasüreciaynı Aslında salona bir oturma grubu almayı düşünüyordunuz, ama vazgeçtiniz. Çünkü paranızı faize yatırarak 2-3 ay sonra oturma grubunu daha ucuza alabileceğinizi düşündünüz. Oturma grubu alacağınızı planlayarak üretim yapan firmanın, malları elinde kaldı. Aynı anda birçok sipariş ertelendi ve işçi çıkarmak zorunda kaldılar. Çıkarılan işçilerin artık geliri yoktu ve her sabah kahvaltıda 100 gram zeytin yerken bunu 50 grama düşürdüler, günde 4 ekmek yerken 2 ekmek yemeye başladılar. Fırıncı da işçi çıkarmak zorunda kaldı. Zincirleme bir reaksiyon halinde işsizlik hızla büyümeye başladı. Daha teknik bir ifadeyle, tasarruf etme ve tüketim yapma kararları değişince krizler derinleşiyor. Bu arada daha düşük ücretle çalışarak aynı miktarda üretim yapılması nedeniyle işgücü verimliliği artıyor. Büyüme yeniden hızlanıyor. Daha önce kriz geçiren ülkelerin toparlanma süreci ile bizim toparlanma sürecimiz nerdeyse bir şablon gibi üst üste oturuyor. Yani kriz sonraları insan psikolojisi ve davranışı ülkeler arası farklılık göstermiyor. Ani bir şok, ekonomi ilminde varsayılan rasyonel davranış biçimini engelliyor. Yarınki yazımızda önemli sonuçlara değineceğiz ve hangi tür olayın ekonomi üzerinde ne tür etkileri olabileceğine dair bir sohbet yapacağız.
